Sáng 27 tháng 4 năm 2019, Khu di tích Kim Liên tổ chức trọng thể lễ tưởng niệm lần thứ 65 ngày mất của bà Nguyễn Thị Thanh - Chị gái Chủ tịch Hồ Chí Minh, tại nhà cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc - Di tích Làng Sen, Nam Đàn.
Tham dự buổi lễ có đại diện UBND xã Kim Liên, Phòng cảnh sát bảo vệ và cơ động, Đội cảnh sát bảo vệ mục tiêu Khu di tích Kim Liên, đại diện hai dòng họ Nguyễn Sinh, Hoàng Xuân, Công ty cây xanh Huy Hiệp, cán bộ viên chức Khu di tích Kim Liên, đông đảo bà con nhân dân và du khách thập phương.
Lễ giỗ là dịp để mỗi chúng ta tưởng nhớ và tri ân bà - người phụ nữ kiên cường, giàu lòng yêu nước được nhân dân yêu mến mệnh danh là Bạch Liên nữ sĩ.
Bà Nguyễn Thị Thanh sinh năm Giáp Thân (1884) tại làng Hoàng Trù, xã Chung Cự tổng Lâm Thịnh, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Bà sinh ra và lớn lên trong gia đình nhà nho nguồn gốc nông dân có cuộc sống thanh bần. Từ thuở thiếu thời bà đã tiếp thu truyền thống yêu nước thương người của cả hai gia đình nội ngoại và tự trang bị cho mình vốn Hán học, Y học.
Chân dung Bà Nguyễn Thị Thanh - Chị gái Chủ tịch Hồ Chí Minh
Là con gái đầu lòng, bà sớm ý thức được trách nhiệm, có tính tự lập, đảm đang trong cuộc sống. Năm 11 tuổi bà thay mặt bố mẹ chăm sóc phụng dưỡng bà ngoại để gia đình yên tâm vào Huế. Năm 1901 Bà Hoàng Thị Loan qua đời, bà đảm đương tất cả mọi công việc nội trợ trong gia đình, chăm sóc bố, nuôi dưỡng các em khôn lớn, trưởng thành.
Năm Tân Sửu, ông Nguyễn Sinh Sắc, thân sinh của bà đậu Phó bảng, gia đình được hưởng đặc ân "Vinh quy bái tổ" trở về Làng Sen sinh sống.
Tuổi trẻ bà Nguyễn Thị Thanh là một người con gái có nhan sắc, thông minh, đẹp người, đẹp nết, lo toan, đảm đang mọi công việc gia đình, mẫn tiệp trong giao tiếp văn hoá. Bà được nhiều chàng trai, yêu mến muốn làm bạn xe duyên gắn bó trăm năm, song bà đều lấy mọi lý do từ chối, gạt bỏ những chuyện riêng tư để hướng về các hoạt động cứu nước.
Bà có mối liên hệ chặt chẽ với nhà chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu, hoạt động cùng Đội Quyên, Đội Phấn làm liên lạc, quyên góp tiền của cho nghĩa quân và phong trào Đông Du.
Cuối năm 1910 trong lúc đang làm nhiệm vụ liên lạc thì bị địch bắt, bà đã kịp thời thủ tiêu các tài liệu, mặc dầu bị chúng đánh đập tàn nhẫn, nếm đủ cực hình nhưng bà không hề khai báo làm phương hại nghĩa quân. Không có chứng cứ cụ thể bọn chúng phải trả tự do cho bà.
Ra tù bà tiếp tục hoạt động, mở quán cơm bình dân ngay gần Thành Vinh nhằm tiếp cận đồn lính khố xanh nắm tình hình địch. Bà và Nguyễn Kiên đã tổ chức lấy súng địch để trang bị cho nghĩa quân, sự việc không may bị bại lộ, bà bị bắt và kết án 9 năm tù khổ sai đày xa quê hương 300 dặm.
Ngày 2/12/1918 bà bị đưa vào nhà lao Quảng Ngãi, tại đây nhờ tài bốc thuốc chữa bệnh và có vốn kiến thức Hán học, bà được Án sát Phạm Bá Phổ cho làm hành dịch và gia sư cho con trai của mình. Bằng khả năng thuyết phục và tài cảm hoá bà đã giác ngộ cho Phạm Bá Nguyên (con trai của Phạm Bá Phổ) tích cực hoạt động cứu nước và sau này được kết nạp vào ĐCSVN - 1936.
Năm 1922 bà sống ở Huế trong sự quản thúc của bọn quan lại, bà xin phép về thăm quê hương và cũng trong chuyến đi này bà đã bí mật mang hài cốt mẹ - bà Hoàng Thị Loan về an táng tại quê nhà.
Bà là người phụ nữ khẳng khái, dũng cảm, dám nghĩ, dám làm, dám hi sinh bản thân mình cho sự nghiệp cứu nước. Tháng 11/1926 bà gửi thư cho toàn quyền Đông Dương và Khâm sứ Trung kỳ nói rõ quan điểm chính trị của mình, đòi ân xá cho vua Thành Thái và vua Duy Tân.
Trong thời gian sống ở Huế cũng là thời kỳ bà thường tới thăm viếng, chăm sóc, đàm đạo với cụ Phan Bội Châu về vận mệnh đất nước, về những đồng chí của mình, bà tham gia trong nhóm trí thức yêu nước tại Huế.
Cuối năm 1929, bà vào xã Hoà an, huyện Cao Lãnh Tỉnh Đồng Tháp viếng ụng Nguyễn Sinh Sắc - người cha kính yêu đã yên nghỉ nơi đất khách quê người và cảm ơn bà con nhân dân Đồng Tháp đã cưu mang, che chở, chăm sóc tận tình và đưa ụng về nơi an nghỉ cuối cùng.
Năm 1930 - 1931, cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh nổ ra, Thực dân Pháp đàn áp dã man, nhằm làm cỏ Nghệ Tĩnh trong đó có Làng Sen, Kim Liên. Nghe được tin bà lặn lội từ Huế trở về quê nhà bằng sự dũng cảm, bằng trí thông minh với những lời lẽ đầy sức thuyết phục và với vị thế quan hệ của bà với gia đình án sát Phạm Bá Phổ đã cảm hoá và ngăn chặn được bàn tay đẫm máu của kẻ thù.
Sau đó bà lại trở vào Huế, đến ngày 18/9/1940, bà được trả tự do trở về quê hương sinh sống. Khi biết đích thực Chủ tịch Hồ Chí Minh chính là em trai mình bà đã lên đường ra Hà Nội thăm em (năm 1946). Hơn nửa thế kỷ chị em xa nhau, gặp mặt nhau biết bao câu chuyện hàn huyên, mừng mừng tủi tủi, ôn lại những kỷ niệm thơ ấu và những biến động của gia đình sau đó Bà trở về Làng Sen sống trọn đời người công dân mẫu mực với xóm làng và bà con thân thuộc.
Do tuổi già, sức yếu và bệnh tình quá nặng, bà Nguyễn Thị Thanh đã qua đời vào tháng 3/1954. Cuộc đời bà là tấm gương sáng của người phụ nữ Việt Nam về đạo đức, phẩm chất cao quý và tấm lòng yêu nước sâu sắc.
Lê Bích Thủy
Theo Khu di tích Kim Liên