Thừa Thiên Huế là nơi đã ghi dấu những năm tháng niên thiếu của Chủ tịch Hồ Chí Minh và gia đình Người từ năm 1895 đến năm 1901 và từ năm 1906 đến năm 1909. Trong khoảng thời gian gần 10 năm ấy và mối quan hệ tình cảm thiêng liêng giữa Người với Thừa Thiên Huế sau này đã để lại cho vùng đất cố đô một di sản văn hóa vật thể, phi vật thể hết sức phong phú, đa dạng, mang giá trị lịch sử, văn hóa, tâm linh sâu sắc và có vị trí quan trọng trong hệ thống di sản văn hóa của Người trên toàn quốc.
Với những giá trị vốn có ấy, đặc biệt lại nằm ở vùng đất giàu truyền thống văn hóa và cách mạng như Thừa Thiên Huế, việc phát huy giá trị di sản văn hóa Chủ tịch Hồ Chí Minh sẽ rất thuận lợi và đóng một vai trò hết sức quan trọng, đặc biệt là trong hoạt động du lịch và bảo tồn văn hóa truyền thống ở Thừa Thiên Huế hiện nay.
1. Phát huy giá trị di sản văn hóa Chủ tịch Hồ Chí Minh trong hoạt động du lịch
Qua thống kê khảo sát bước đầu, ở Thừa Thiên Huế hiện nay còn khoảng 20 di tích và địa điểm di tích về Bác Hồ hoặc liên quan trực tiếp đến gia đình Người. Trong đó có 4 di tích được Nhà nước công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia bao gồm: Di tích Nhà lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở số 112 đường Mai Thúc Loan; Di tích Nhà lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở làng Dương Nỗ; Di tích Đình làng Dương Nỗ; Di tích Trường Quốc học Huế và 5 di tích, địa điểm di tích xếp hạng cấp tỉnh: Địa điểm di tích Trường Tiểu học Pháp - Việt Đông Ba; Điểm di tích Bến Đá; Điểm di tích Am Bà; Địa điểm di tích Tòa Khâm sứ Trung kỳ; Điểm di tích mai táng bà Hoàng Thị Loan (thân mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh). Có thể thấy, hệ thống di tích và địa điểm di tích về Chủ tịch Hồ Chí Minh và gia đình Người ở Huế còn lại khá nhiều. So với hệ thống di tích và địa điểm di tích về Người trên toàn quốc thì đây là một điều đáng ghi nhận và là niềm tự hào của người dân xứ Huế.
Di tích Nhà lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở 112 Mai Thúc Loan (số mới 158), thành phố Huế. Ảnh: Bảo tàng Hồ Chí Minh - chi nhánh Thừa Thiên Huế
Với sức lan tỏa của một nhân cách tư tưởng lớn, của một anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất, như một lẽ đương nhiên, Bảo tàng và hệ thống di tích về Chủ tịch Hồ Chí Minh trên toàn quốc trở thành những điểm tham quan hấp dẫn, thu hút một lượng lớn du khách trong và ngoài nước. Du khách đến đây vừa tìm hiểu về thân thế của một con người đã hiến trọn cả cuộc đời mình cho sự nghiệp độc lập của dân tộc, tự do và hạnh phúc của nhân dân, vừa trở về với đạo lý uống nước nhớ nguồn và trở về những giá trị nhân văn cao đẹp.
Ngoài đặc điểm chung ấy, thì hệ thống di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Thừa Thiên Huế còn có thế mạnh và tiềm năng riêng trong hoạt động tham quan du lịch.
Trước hết, xứ Huế là nơi ghi đậm dấu ấn những năm tháng niên thiếu của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nơi đây, Người cùng gia đình sinh sống, lao động, học tập và tham gia các hoạt động yêu nước. Huế đã trở thành quê hương thứ hai của Người, là mảnh đất góp phần ươm mầm, nuôi dưỡng và bước đầu hình thành tư tưởng yêu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh, để từ đó thôi thúc Người ra đi tìm đường cứu nước. Cho nên, khi tìm hiểu về cuộc đời, thân thế và sự nghiệp Chủ tịch Hồ Chí Minh, chúng ta không thể không tìm đến Huế. Những di sản mà Người để lại nơi đây là gạch liền nối trọn cuộc đời 79 mùa xuân của một anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất.
Mặt khác, hệ thống di tích nằm ở vị trí thuận lợi gần các trục đường giao thông; bản thân các di tích mang tính thẩm mỹ và nghệ thuật, du khách đến tham quan ngoài việc tìm hiểu về thời gian Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Huế còn được chiêm ngưỡng những khung cảnh đẹp, thơ mộng của thiên nhiên hòa quyện với kiến trúc cổ kính, tạo một cảm giác gần gũi, thân thương và yên bình…
Bên cạnh đó, hệ thống di tích lưu niệm về Chủ tịch Hồ Chí Minh còn nằm trên địa bàn quần thể di tích Cố đô Huế - Di sản Văn hóa thế giới, đồng thời là trung tâm văn hóa - du lịch, là thành phố Festival, thành phố du lịch sạch ASEAN nên hàng năm thu hút lượng khách lớn trong nước và quốc tế đến tham quan. Đây là những điều kiện hết sức thuận lợi để tăng lượng khách đến Bảo tàng và hệ thống di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Thừa Thiên Huế.
Theo thống kê của Bảo tàng Hồ Chí Minh - chi nhánh Thừa Thiên Huế trong những năm gần đây, lượng khách đến tham quan Bảo tàng và hệ thống di tích ngày càng tăng: năm 2015 gần 91 ngàn lượt khách, năm 2016 hơn 94 ngàn lượt khách, năm 2017 hơn 102 ngàn lượt khách và năm 2018 đạt 112.000 lượt khách. Điều này thể hiện sự trân trọng và lòng thành kính của công chúng đối với di sản văn hóa của Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Thừa Thiên Huế. Đồng thời, cũng là điều kiện hết sức thuận lợi cho trong công tác quảng bá và phát triển du lịch ở vùng đất sông Hương núi Ngự.
Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả việc phát huy giá trị di sản văn hóa Chủ tịch Hồ Chí Minh trong hoạt động du lịch ở Thừa Thiên Huế hiện nay, vẫn cần phải thực hiện tốt một số công việc như:
Thường xuyên đổi mới và nâng cao chất lượng hoạt động của Bảo tàng và di tích, điều này cần có sự phối hợp với các đơn vị, cơ quan, ban ngành và trường học, tổ chức những hoạt động có ý nghĩa vào những ngày lễ lớn của quê hương đất nước với nhiều hình thức hoạt động và nội dung phong phú. Ngoài việc đến tham quan, dâng hương, dâng hoa, kết nạp Đoàn, Đội, cần tổ chức thêm những chương trình hoạt động khác như tổ chức các trò chơi dân gian, thi tìm hiểu về cuộc đời, sự nghiệp Chủ tịch Hồ Chí Minh, tổ chức các hoạt động trải nghiệm khám phá… cho học sinh, sinh viên và du khách tham quan học tập, để mọi người đến đây vừa tìm hiểu vừa được vui chơi giải trí.
Hiện nay, hệ thống biển chỉ dẫn về các di tích chưa có hoặc có nhưng đã bị hư hại, vì vậy cần thiết cắm lại toàn bộ hệ thống biển tại các di tích, đặc biệt là ở di tích Nhà lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh số 112 Mai Thúc Loan và cụm di tích ở làng Dương Nỗ, để tạo điều kiện thuận lợi cho du khách tới tham quan. Đồng thời, đẩy mạnh việc quảng bá sâu rộng về hệ thống di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Thừa Thiên Huế qua trang Website của Bảo tàng... Từ đó, khi du khách đến Huế, ngoài việc đến với quần thể di tích Cố đô - di sản văn hóa thế giới, đến với thành phố Festival, còn đến với hệ thống di tích của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Đặc biệt, để nâng cao chất lượng và tương xứng với di sản văn hóa về Chủ tịch Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất, tỉnh Thừa Thiên Huế cần có chiến lược phát triển bền vững cho hệ thống di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh trên địa bàn. Đồng thời, phải đặt hệ thống di tích của Người trong tổng thể quy hoạch phát triển du lịch của tỉnh, cần phải gắn kết với các đơn vị, công ty lữ hành và du lịch để kết hợp xây dựng tour tuyến tham quan. Trong quá trình xây dựng các tour tuyến cần phải có sự kết hợp giữa hệ thống di tích về Chủ tịch Hồ Chí Minh với quần thể di tích Cố đô và hệ thống di tích lịch sử cách mạng một cách hợp lý, khoa học, để tạo điều kiện thuận lợi cho du khách có điều kiện tiếp cận được với nhiều loại hình di tích khác nhau trên địa bàn xứ Huế.
Hơn nữa, cần chú trọng bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ cán bộ Bảo tàng đủ năng lực, trình độ, kỹ năng, đặc biệt là đội ngũ cán bộ thuyết minh hướng dẫn, để đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của du khách… Đó chính là những việc làm thiết thực góp phần vào công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Chủ tịch Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay.
Nếu thực hiện tốt những công việc trên chắc chắn sẽ thu hút được lượng lớn du khách đến với Bảo tàng và hệ thống di tích về Chủ tịch Hồ Chí Minh, từ đó thực hiện tốt nhiệm vụ phát huy giá trị di sản văn hóa của Người trong hoạt động du lịch.
2. Phát huy giá trị di sản văn hóa Chủ tịch Hồ Chí Minh trong bảo tồn văn hóa truyền thống
Ngoài giá trị về mặt khoa học lịch sử, hệ thống di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Thừa Thiên Huế còn là những công trình văn hóa, nghệ thuật, kiến trúc tiêu biểu, bảo lưu nhiều giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Trong hệ thống di tích về Người ở Huế có hai di tích là nhà rường truyền thống Huế: ngôi nhà ở số 112 Mai Thúc Loan và ngôi nhà làng Dương Nỗ. Hai ngôi nhà được xây dựng theo lối kiến trúc có không gian sống hài hòa, gắn bó với thiên nhiên, với cỏ cây, hoa lá - văn hóa ở truyền thống của ông cha; ba di tích có kiến trúc đình, miếu dân gian: Đình làng Dương Nỗ, Am Bà và miếu Âm Hồn, đây là những công trình văn hóa, nghệ thuật chứa đựng giá trị lịch sử và văn hóa đặc sắc. Các kiểu kiến trúc, nghệ thuật, điêu khắc trong hệ thống di tích đã tạo ra sự đa dạng, phong phú về kiểu dáng, độc đáo trong các đường nét, trong từng chi tiết chạm khắc tinh tế, sâu sắc trong sự hòa hợp giữa công trình với thiên nhiên, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Qua đó có thể thấy, hệ thống di tích về Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Huế còn bảo lưu được rất nhiều yếu tố văn hóa truyền thống. Chính vì vậy, bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích về Người ở đây, cũng là bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của Thừa Thiên Huế nói riêng và cả nước nói chung.
Du khách thăm di tích Nhà lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở làng Dương Nỗ, xã Phú Dương, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế
Chính vì thế, trong quá trình tu bổ, tôn tạo, phục dựng di tích và phát huy di sản văn hóa của Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Thừa Thiên Huế cần lưu ý đến việc bảo quản, tu bổ và phục hồi di tích, công việc đó phải thực hiện đúng nguyên tắc và thường xuyên. Bởi xứ Huế là vùng đất có thiên nhiên khắc nghiệt, hàng năm thường chịu nhiều trận bão, lũ lớn, cộng với các di tích đều đã tồn tại hơn một thế kỷ… nên dễ bị ảnh hưởng và xuống cấp. Vì vậy, để đảm bảo tuổi thọ cho các di tích cần chú trọng công tác bảo vệ và tu bổ, đặc biệt những vùng địa hình thấp như cụm di tích ở làng Dương Nỗ. Ngoài ra, cần có kế hoạch và định hướng để phục dựng, tôn tạo lại một số di tích trải qua bao thăng trầm biến thiên của lịch sử nay không còn nữa như: gian nhà trong Dãy Trại, trường Tiểu học Pháp - Việt Đông Ba. Đồng thời, thường xuyên tổ chức kiểm tra, giám sát nhằm kịp thời ngăn chặn các hành vi xâm phạm làm ảnh hưởng đến di tích.
Có thể nói, việc phát huy giá trị di sản văn hóa nói chung và di sản văn hóa Chủ tịch Hồ Chí Minh là một yếu tố quan trọng góp phần hình thành nên nền tảng tinh thần xã hội, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội hiện nay. Nhân loại đã tổng kết, dù phát triển ở trình độ nào, mỗi quốc gia, mỗi đất nước đều không thể không tiến hành bảo tồn những di sản của ông cha. Hoạt động bảo tồn và phát giá trị di sản phải tuân theo quy luật tất yếu khách quan, không thể xem nhẹ trong hoạt động văn hóa xã hội của mỗi quốc gia, dân tộc. Vì vậy, ngoài công tác bảo tồn, chúng ta cần chú trọng đến công tác phát huy giá trị của di sản văn hóa nói chung và di sản văn hóa Chủ tịch Hồ Chí Minh nói riêng. Và trong việc phát huy giá trị di sản của Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Thừa Thiên Huế hiện nay, chúng ta cần chú trọng đến gắn kết giữa hoạt động du lịch và bảo tồn văn hóa truyền thống. Phát huy tốt được điều đó thì chắc chắn khi du khách đến Huế, nghĩ tới Huế không chỉ đơn thuần là sông Hương núi Ngự, là quần thể di sản văn hóa thế giới mà còn là nơi lưu giữ những di sản văn hóa Chủ tịch Hồ Chí Minh.
ThS. Lê Văn Hà - ThS. Trần Thị Hợi
(Đặc san Thông tin tư liệu Bảo tàng Hồ Chí Minh, số 58)
--------------------------------------------------
1. Ban nghiên cứu lịch sử Đảng - Ty Văn hóa Thông tin Bình Trị Thiên: Bác Hồ với Bình Trị Thiên, Nxb. Xí nghiệp in Bình Trị Thiên, Huế, 1977, tập 1.
2. Ban nghiên cứu lịch sử Đảng - Ty Văn hóa Thông tin Bình Trị Thiên: Bác Hồ với Bình Trị Thiên, Nxb. Xí nghiệp in Bình Trị Thiên, Huế, 1978, tập 2.
3. Ban nghiên cứu lịch sử Đảng Tỉnh ủy Nghệ Tỉnh, Những mẫu chuyện về thời niên thiếu của Bác Hồ, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1985.
4. Bảo tàng Hồ Chí Minh: Hồ Chí Minh tiểu sử, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008.
5. Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế: Dòng Hương nhớ Bác, Nxb. Thuận Hóa, Huế, 1994.
6. Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế: Cụ Hồ ở giữa lòng dân, Nxb. Thuận Hóa, Huế, 2000.
7. Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế: Âm vang thời Bác Hồ ở Huế, Nxb. Thuận Hóa, Huế, 2003.
8. Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế: Di tích - địa điểm di tích lưu niệm Bác Hồ và gia đình ở Thừa Thiên Huế, Nxb. Thuận Hóa, Huế, 2006.
9. Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế: Được mang họ Bác Hồ, Nxb. Thuận Hóa, Huế, 2007.
10. Bảo tàng Hồ Chí Minh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thừa Thiên Huế, Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế: Kỷ yếu Hội thảo Khoa học Nghiên cứu, xác minh tư liệu và di tích Hồ Chí Minh thời kỳ 1890-1911, Nxb. Thuận Hóa, Huế, 2008.
11. Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch: Di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trong sự nghiệp xây dựng nền văn hóa mới, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004.
12. Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch: Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007.